Gezondheid breed op de agenda. Zo heet de Landelijke nota gezondheidsbeleid 2020-2024. Wat meteen opvalt op de eerste pagina’s van het document dat de komende jaren leidend is als het gaat om het nationale gezondheidsbeleid: de centrale rol die is weggelegd voor Positieve Gezondheid. Gezondheid is niet langer alleen ‘niet ziek zijn’, maar er wordt sinds kort in Den Haag breder gekeken naar gezondheid. “Dat Positieve Gezondheid zo prominent naar voren komt in de Nota, is een absolute mijlpaal”, zegt Angelique Schuitemaker.

Zij is directeur van het Institute for Positive Health (IPH), de stichting die de beweging rond Positieve Gezondheid wil stimuleren, versterken en versnellen. Bij Positieve Gezondheid ligt het accent niet op ziekte, maar op mensen zelf, op hun veerkracht en op wat hun leven betekenisvol maakt.

Gezondheidservaring

Het concept bestaat inmiddels tien jaar. In 2011 publiceerde voormalig huisarts Machteld Huber haar onderzoek naar Positieve Gezondheid in BMJ, British Medical Journal, een van de meest gezaghebbende medisch-wetenschappelijke tijdschriften ter wereld. Haar zienswijze: mensen zijn niet hun aandoening. “Toch focust de medische wereld daar wel op. Je bent ziek of gezond. Daar zit niets tussen. Als mens zijn we de afgelopen decennia in een mal of denkwijze gedrukt dat we ziek zijn als we niet helemaal gezond zijn. Dat is eigenlijk een heel raar uitgangspunt”, zegt Angelique.
De WHO, de Wereldgezondheidsorganisatie, hanteert voor gezondheid de volgende definitie: gezondheid is een toestand van compleet welbevinden, zowel lichamelijk, psychisch als sociaal. Dat betekent dat niemand ooit gezond is, zegt Angelique. “Het is een illusie om te denken dat je ooit honderd procent welbevinden kan bereiken. We mankeren allemaal wel wat. Dat kan kanker of een gebroken been zijn, maar iemand kan ook in de schulden zitten, zich zorgen maken over dierbaren, rouwen om verlies. Op allerlei gebieden krijgen we met dingen te maken die onze gezondheidservaring beïnvloeden. Positieve Gezondheid gaat over de vragen: Hoe gezond voel ik me? En wil ik daar iets in verbeteren?”

Diagram

Het tweede onderzoek dat Machteld publiceerde, was een concretisering om de bredere definitie van gezondheid ook in de praktijk te kunnen toepassen. Ze ontwikkelde een lijst met vragen in alle zes de dimensies. De antwoorden leidden tot een ‘gezondheidsoppervlak’ in het spinnenwebdiagram (zie de afbeelding van het spinnenweb). Op basis van dat diagram kunnen zorgverlener en patiënt een gesprek voeren met als belangrijkste vragen: Hoe gaat het met je? Wat is voor jou belangrijk? Wat zou je willen veranderen? En hoe kunnen we de situatie verbeteren? “Dat zijn heel andere vragen dan: Wat mankeer je?”, zegt Angelique.
Huisartsen en andere zorgverleners die werken met Positieve Gezondheid, voeren een heel ander gesprek dan het standaard consult. Angelique geeft als voorbeeld iemand die bij de huisarts komt met vage vermoeidheidsklachten. “In de klassieke situatie heeft de huisarts vijf minuten tijd. Er wordt bloed geprikt en als die waarden in orde zijn, is er medisch waarschijnlijk niets aan de hand. Daarmee kan de patiënt gaan, maar de vermoeidheid is er nog steeds.”

Als de huisarts werkt volgens Positieve Gezondheid, vult de patiënt vooraf de vragenlijst in. Angelique: “Op die manier krijgt de patiënt zelf al een beter beeld van wat er speelt in zijn of haar leven.” De huisarts is door de opleiding die het IPH biedt getraind op het voeren van het andere gesprek. “In dat gesprek gaan arts en patiënt samen op zoek naar waar gezondheidsverbeteringen te halen zijn. Dat kan een gesprek met maatschappelijk werk zijn, met familieleden of een hulpverlener. Huisartsen die met Positieve Gezondheid werken, verwijzen veel minder vaak door naar de tweede lijn. Bovendien zijn de oplossingen vaak duurzamer en helpen ze bij de preventie. Een patiënt krijgt veel meer grip op zijn of haar eigen gezondheid. Daarbij komt dat huisartsen en andere paramedici die werken volgens Positieve Gezondheid hun werk leuker zeggen te vinden. Ze hebben het niet meer alleen over een kwaal, maar voeren met hun patiënten diepere gesprekken van mens tot mens.”

Samenwerking

In Limburg is Positieve Gezondheid het verst ontwikkeld van heel Nederland. Een aantal jaar geleden sloeg het provinciebestuur alarm. Limburg is de ongezondste provincie van Nederland. In Limburg kampen de mensen met meer ziekte, meer overgewicht

en meer ongezond gedrag dan in de rest van Nederland, met name in de steden. Dat heeft deels te maken met het feit dat het gemiddelde inkomen en opleidingsniveau lager liggen en de werkloosheid en gemiddelde leeftijd juist boven het landelijk gemiddelde. De GGD van Zuid-Limburg presenteerde een aantal jaar geleden een rapport over de ‘Limburg-factor’. Limburgers, met name in het zuiden van de provincie, zijn door de jaren heen afhankelijk geraakt van eerst de mijnbouw en later de verzorgingsstaat. In de mijnen was het leven zwaar en ongezond en boven de grond bepaalden kerk, staat en mijnbedrijf bijna het complete leven. Volgens het rapport hebben Limburgers daardoor minder goed geleerd om voor zichzelf en hun gezondheid te zorgen.
Het provinciebestuur wilde daar wat aan doen en zag in Positieve Gezondheid dé manier om Limburgers gezonder en zelfredzamer te maken. Inmiddels hebben zorgverzekeraars, ziekenhuizen, de Universiteit van Maastricht, huisartsen en andere paramedici, welzijnswerkers, hogescholen, GGD’en, woningcorporaties, gemeenten en burgerinitiatieven de handen ineengeslagen. Angelique: “Die samenwerking is essentieel. Gezondheid gaat ook over wonen, over onderwijs, over een prettige groene omgeving. Als je een fijn huis hebt in een fijne omgeving, doet dat veel meer voor je gezondheid dan die vijf minuten bij de dokter.
”Cijfers zijn er nog niet, maar betrokkenen en inwoners zijn enthousiast over de nieuwe manier om naar gezondheid te kijken. Ook in Den Haag kijkt men naar Limburg en heeft men Positieve Gezondheid als een van de speerpunten opgenomen in het landelijke beleid. Angelique: “Een andere kijk of gezondheid is noodzakelijk. Preventie en verder kijken dan de ziekte alleen zijn essentieel.”