Parkinson treft ook steeds meer jongere mensen. Te genezen is de ziekte (nog) niet. Behandelingen richten zich voorlopig op afremming van de achteruitgang en op het behoud van kwaliteit van leven. Hoewel massage geen officiële behandeling is, geven verschillende patiënten aan er baat bij te hebben. In dit magazine gaan we in op wat de ziekte van Parkinson is, de stand van het wetenschappelijke onderzoek en vertellen patiënten waarom massage hen helpt hun leven zo goed mogelijk te leven.
Wat is de ziekte van Parkinson? De zieke van Parkinson is een aandoening waarbij de hersenen de spieren minder goed kunnen aansturen. Veel mensen met Parkinson krijgen bijvoorbeeld last van bevende handen, ook wel tremoren genoemd. Ook bewegen veel patiënten trager. Andere kenmerken zijn stijfheid in de spieren, pijn, een vlakke gezichtsuitdrukking vanwege de mindere werking van spieren in het gelaat en moeite met praten. De fijne motoriek gaat vaak achteruit, waardoor patiënten moeite krijgen met schrijven, eten met bestek of knopen dichtdoen. Ook kan men last hebben van stemmingswisselingen of moeite met slapen. De meeste patiënten met Parkinson zijn boven de 65 jaar, maar de ziekte treft ook steeds meer jongere mensen. Inmiddels is tien tot twintig procent van de patiënten jonger dan vijftig. Er zijn zelfs tieners met Parkinson.
De zieke van Parkinson is een aandoening waarbij de hersenen de spieren minder goed kunnen aansturen
Onderzoekers van het Radboudumc hebben recent ontdekt dat bewegen een positief effect heeft op de hersenfunctie van patiënten met Parkinson. Zes maanden lang drie keer in de week 45 minuten intensief sporten op een hometrainer had dezelfde resultaten voor hun motoriek als reguliere Parkinson-medicatie. Ook zorgde het intensieve bewegen ervoor dat symptomen van Parkinson minder toenemen. In MRI-scans van de hersenen zagen de onderzoekers bij deelnemers die minstens drie keer in de week intensief bewegen sterkere verbindingen tussen hersengebieden die nog geen schade van de ziekte van Parkinson hadden. Dit toont aan dat gezonde gebieden de functie van de aangedane gebieden deels gaan compenseren. Ook stabiliseerde de grijze stof van de hersenen bij de actieve groep zich. In de grijze stof bevinden zich de cellichamen van zenuwcellen. Bij de controlegroep was de grijze stof wel afgenomen.
Naast Parkinson bestaan Parkinsonismen. Dit zijn verschillende aandoeningen die lijken op de ziekte van Parkinson. Parkinsonismen geven vergelijkbare klachten, maar verlopen anders dan Parkinson en hebben dan ook andere behandelingen nodig. Bij sommige vormen werkt bijvoorbeeld dopaminetoediening niet. Dit komt omdat in die gevallen niet een tekort aan dopamine het probleem is, maar zenuwcellen die niet of nauwelijks reageren op dopamine.
Patiënten met Parkinson produceren in de hersenen te weinig dopamine. Dat is een neurotransmitter, een ‘boodschappersstofje’. Dopamine brengt in de hersenen informatie van de ene naar de andere zenuwcel. Dat is onder andere belangrijk om goed te kunnen bewegen. De zenuwcellen die dopamine maken, sterven af bij iemand die Parkinson heeft. Dit komt waarschijnlijk door klonten van het eiwit alfa-synucleïne in een bepaald deel van de hersenen. Hoewel de verschijnselen van de ziekte al voor het eerst in 1817 werden beschreven door de Engelse arts James Parkinson, is nog altijd niet bekend wat de precieze oorzaak is. Erfelijkheid speelt deels een rol, er is een aantal genen bekend dat Parkinson kan veroorzaken. Dat verklaart volgens Bas Bloem, hoogleraar neurologie aan de Radboud Universiteit, niet het explosief stijgende aantal patiënten. Hij schreef in 2020 het boek De Parkinson Pandemie. Daarin schrijft hij dat recent onderzoek heeft aangetoond dat vervuiling in de leefomgeving een oorzaak kan zijn. Met name bestrijdingsmiddelen in de landbouw, zware metalen en luchtvervuiling hebben invloed. Boeren en landbouwers blijken een verhoogd risico op Parkinson te hebben. Onderzoek in Frankrijk heeft aangetoond dat er in gebieden waar de concentratie landbouwgif in oppervlaktewater het grootst is, meer mensen met Parkinson wonen dan in andere gebieden. Via voedingsmiddelen komen de giftige stoffen echter bij iedereen terecht.
Parkinson is een progressieve zieke die (nog) niet te genezen is. Er zijn wel medicijnen die de klachten kunnen verlichten. Zij vullen het dopaminetekort in de hersenen aan. Een voorbeeld hiervan is Levodopa. De stijfheid in de spieren wordt hierdoor minder en soms hebben patiënten ook minder last van tremoren. Ook zijn er dopamine- agonisten. Dit zijn medicijnen die lijken op dopamine die klachten kunnen verminderen. Nadeel van de medicijnen is dat er bijwerkingen kunnen zijn. Jarenlang gebruik kan bijvoorbeeld leiden tot verslaving aan andere dingen, zoals gokken of alcohol. Er lopen momenteel onderzoeken naar het gebruik van antilichamen. Die zouden in theorie ervoor moeten kunnen zorgen dat de ziekte wordt afgeremd of gestopt omdat opeengestapelde alfa-synucleïne eiwitten in zieke zenuwcellen nog gezonde zenuwcellen niet meer kunnen binnendringen. Verdere behandeling bestaat uit bijvoorbeeld fysiotherapie, logopedie en ergotherapie om zo goed mogelijk met de beperkingen van de ziekte te leren omgaan. Onze hersenen zijn slim, en het blijkt dat de hersenen van Parkinsonpatiënten in staat zijn om via een omweg toch spieren aan te sturen. Mensen die veel moeite hebben met lopen, blijken bijvoorbeeld door heel bewust een schaatsachtige beweging uit te voeren, wél goed vooruit te kunnen komen.
Het Parkinson centrum Nijmegen in het Radboudumc is het expertisecentrum in Nederland als het gaat om Parkinson. Patiëntenzorg wordt er gecombineerd met wetenschappelijk onderzoek. Op initiatief van het Radboudumc is ParkisonNet opgericht. Dat is een netwerk van ruim 3.700 gespecialiseerde zorgverleners die samenwerken om zorg aan patiënten te bieden. Aangesloten zijn bijvoorbeeld neurologen, verpleegkundigen, fysiotherapeuten, ergotherapeuten en diëtisten. Masseurs zijn niet aangesloten. De rol die massage kan spelen in de kwaliteit van leven van iemand met Parkinson is omstreden. Dit komt omdat er geen wetenschappelijk bewijs is dat massage werkt, hoewel een aantal onderzoeken wel in die richting wijst en individuele patiënten aangeven baat te hebben bij massage (zie verderop in dit magazine). Massage wordt in de richtlijn voor de behandeling van Parkinson dan ook niet aangeraden.
1. Kolk, M. van der, et al. (2019). ‘Effectiveness of home-based and remotely supervised aerobic exercise in Parkinson’s disease: a double-blind, randomised controlled trial’, in: The Lancet Neurology. November.
2. Johansson, M., et al. (2022). ‘Aerobic Exercise Alters Brain Function and Structure in Parkinson’s Disease: A Randomized Controlled Trial’, in: Annals of Neurology. Februari.