Er zijn verschillende veilige massagetechnieken die een positief effect laten zien op zowel motorische als non-motorische symptomen van de ziekte van Parkinson. Dat concluderen onderzoekers van de Universiteit van Athene in een systematisch literatuuronderzoek naar studies die gedaan zijn tussen 2002 en 2018 .
De ziekte van Parkinson is (nog) niet te genezen. De Griekse onderzoekers, onder wie neurologen, zien dat er meer interesse komt in aanvullende en alternatieve behandelingen naast reguliere medische behandelingen. Voorbeelden hiervan zijn het gebruik van voedingssupplementen, acupunctuur, licht- en muziektherapie, Reiki, massage en yoga. Maar liefst veertig procent van de patiënten geeft aan een of meerdere aanvullende therapieën te volgen, vooral om symptomen (tijdelijk) te verminderen[1]. Massage is een van de meest gebruikte aanvullende behandelingen door patiënten met Parkinson. Er is echter weinig bekend over de effectiviteit van verschillende vormen van massage en de potentieel onderliggende mechanismen zijn amper onderzocht. Het Griekse onderzoek is het eerste systematische onderzoek naar wat er al wel bekend is.
In totaal analyseerden de wetenschappers twaalf onderzoeken waarin negen verschillende vormen van massage werden gebruikt.
De onderzoekers vonden twee pilotstudies naar de effecten van klassieke lichaamsmassage op Parkinson. In de eerste werden zestien patiënten in een vroege fase van de ziekte gevolgd[2]. Ze werden nog niet behandeld met levodopa. Dat medicijn wordt veel gebruikt en vult het dopaminetekort in de hersenen aan. De helft van de groep kreeg twee keer per week een lichaamsmassage van dertig minuten, de andere helft twee keer per week progressieve spierontspanning (PMR-therapie). Beide groepen werden vijf weken behandeld. De massage-groep had minder last van slaapproblemen en een lager niveau van stresshormonen (adrenaline en noradrenaline). Er was geen verschil in dopamine in de urine.
Een tweede kleine pilotstudie (zonder controlegroep) toonde bij vier van de vijf patiënten die acht weken lang elke week 45 minuten gemasseerd werden verbeteringen in lopen, dagelijkse activiteiten, en in arm- en beenbewegingen. Ook gaven ze aan meer zelfvertrouwen te hebben en voelden ze zich beter. Een patiënt toonde geen verbeteringen, maar gaf wel aan de massages prettig te vinden[3].
De onderzoekers vonden drie klinische studies naar de impact van Anma massage op Parkinson. De eerste toonde bij tien patiënten positieve effecten op loopsnelheid, beweging in de schouder, stijfheid in de schouder, spraak en vermoeidheid [4]. Twee jaar later bevestigden de onderzoekers de uitkomsten in een voor/na studie onder 21 patiënten.
Zij gaven aan minder last te hebben van spierstijfheid, problemen met bewegen, pijn en vermoeidheid. Ook was de functie van de dominante hand verbeterd, net als loopsnelheid en paslengte [5]. Een controlegroep toonde geen significante verbeteringen.
Een derde studie onderzocht de onmiddellijke en lange termijn effecten van Anma massage op de range of motion in de schouder [6]. Tien minuten lichaamsmassage gevolgd door tien tot twintig minuten massage van de meest aangedane schouder in combinatie met reguliere medicatie zorgde voor onmiddellijke verbetering in abductie van de schouder, gemeten met een standaard goniometer. Na zeven weken met een wekelijkse sessie was de range of motion verbeterd bij zes patiënten.
De onderzoekers vonden één gerandomiseerd onderzoek met controlegroep onder zestig patiënten met spierzwakte die ongerelateerd was aan goede of slechte periodes of andere neurologische aandoeningen. Het onderzoek toonde aan dat zes behandelingen Thaise massage van dertig minuten gedurende drie weken spierkracht in de bovenste extremiteiten verbeterde[7]. Dit werd gemeten met een isokinetische dynamometer, een apparaat om spierkracht in dynamische omstandigheden te meten. Ook verbeterde de bradykinesie (de traagheid van bewegingen) in vergelijking met de controlegroep, die alleen de standaardbehandeling voor Parkinson kreeg.
Er is één casus-onderzoek gedaan naar het effect van reflexologie op de ziekte van Parkinson. Zestien patiënten kregen elk acht behandelen. Zij gaven aan dat de kwaliteit van hun dagelijks leven significant verbeterde[8]. Dit werd gemeten aan de hand van de zogenaamde PDQ-39 score. Dit is een meetinstrument dat is ontworpen om relevante aspecten te meten van de kwaliteit van leven van patiënten met Parkinson. Het instrument bestaat uit 39 items onderverdeeld in acht categorieën: mobiliteit, activiteiten in het dagelijks leven, emotioneel welzijn, stigmatisering, sociale steun, cognitie, communicatie en lichamelijk ongemak. De zestien patiënten uit het onderzoek scoorden significant beter in alle domeinen, behalve communicatie. Het effect was het grootst in activiteiten in het dagelijks leven, emotioneel welzijn en cognitie.
Veel Parkinsonpatiënten ervaren stijfheid. Dertig patiënten deden mee aan een onderzoek naar het effect van Trager therapie op de zogenaamde spierrekkingsreflex in de pols van de meest stijve arm[9]. Er wordt aangenomen dat de spierrekkingsreflex (een reflex waarbij een spier reageert op een plotselinge verlenging met een contractiebeweging) correleert met de klinisch aangetoonde mate van stijfheid.
De deelnemers aan dit onderzoek kregen behandelingen van twintig minuten. De mate van de spierrekkingsreflex nam gemiddeld met een derde af direct na de behandeling. Dit zou kunnen betekenen dat ook de stijfheid afneemt, maar dat is in dit onderzoek niet klinisch beoordeeld. Ook is het effect op langere termijn niet onderzocht.
Tijdens een gerandomiseerd onderzoek werden 36 patiënten verdeeld in een groep die NMT-behandelingen kreeg en een controlegroep die luisterde naar ontspannende muziek. De behandelingsgroep toonde na afloop significante verbetering in tremoren en bradykinesie (de traagheid van bewegingen). De behandelingen hadden geen effect op de stijfheidscores. De controlegroep toonde minder verbetering in tremoren. Er was geen significant verschil in angstklachten en depressie-scores.
In een gerandomiseerd onderzoek naar de impact van acht weken tactiel massage op het cortisolgehalte in speeksel van Parkinsonpatiënten, werd geen significant verschil gevonden tussen de situatie voor het onderzoek en tussen de behandelingsgroep en de controlegroep, die luisterde naar ontspannende muziek[10].
De onderzoekers vonden één studie naar de effecten van Chinese Tui Na massage in combinatie met acupunctuur op Parkinson patiënten[11]. De meeste patiënten gaven aan minder depressieve gevoelens te hebben en verbetering in levenskwaliteit te ervaren. Aan de andere kant verslechterden hun motorische scores juist.
Tweederde van de patiënten met Parkinson heeft last van constipatie. Dit wordt meestal behandeld met een aangepast dieet, laxeermiddelen en fysiotherapie. Ook buikmassage wordt gebruikt. In het onderzoek was er geen significant verschil tussen de groep die zowel leefstijladvies als buikmassage kreeg en de groep die alleen leefstijladvies kreeg[12].
De Griekse onderzoekers geven aan dat de onderzoeksmethoden van de onderzochte studies beperkingen kennen. Specifiek noemen ze de heterogeniteit in de onderzochte patiëntenpopulatie (leeftijd, geslacht, hoe lang de ziekte al speelt, de ernst van de ziekte) en de kleine onderzoekspopulaties. Ook geven ze aan dat in de studies een groot aantal verschillende massagetechnieken is gebruikt en ze bovendien ook erg verschilden wat betreft de duur van de behandelingen. Sommige studies maten de uitkomsten alleen op een subjectieve manier, zoals met vragenlijsten aan patiënten. Slechts een aantal gebruikte objectieve meetinstrumenten. Bovendien was er zelden sprake van een controlegroep. Vanwege de heterogeniteit van de onderzoekspopulaties was het niet mogelijk om een meta-analyse uit te voeren.
De onderzoekers geven ook aan dat hoewel sommige onderzoeken een positief effect van (verschillende soorten) massage lijken aan te tonen, er nog maar heel weinig bekend is over de onderliggende biochemische en psychologische processen van die positieve effecten. Ze pleiten daarom voor meer onderzoek naar juist die biochemische en psychologische processen, zoals dopamine-, noradrenaline- en cortisollevels en activiteit in bepaalde gebieden van de hersenen tijdens behandeling.
Alles bij elkaar concluderen de onderzoekers desondanks dat er verschillende veilige massagetechnieken zijn die een positief effect laten zien op zowel motorische als non-motorische symptomen van de ziekte van Parkinson. Ze raden daarom een persoonlijke aanpak aan waarin massage wordt gecombineerd met reguliere behandelingen zoals medicatie en fysiotherapie.
[1] Ferry P, et al, Use of complementary therapies and non-prescribed medication in patients with Parkinson’s disease. Postgrad Med J. 2002;78:612–614.
[2] Hernandez-Reif M, Field T, Largie S, et al. Parkinson’s disease symptoms are differentially affected by massage therapy vs. progressive muscle relaxation: a pilot study. J Bodyw Mov Ther. 2002;6:177–182
[3] Paterson C, Allen JA, Browning M, Barlow G, Ewings P. A pilot study of therapeutic massage for people with Parkinson’s disease: the added value of user involvement. Complement Ther Clin Pract. 2005;11:161–171.
[4] Donoyama N, Ohkoshi N. Effects of traditional Japanese massage therapy on various symptoms in patients with Parkinson’s disease: a case-series study. J Altern Complement Med. 2012;18:294–299
[5] Donoyama N, Suoh S, Ohkoshi N. Effectiveness of Anma massage therapy in alleviating physical symptoms in outpatients with Parkinson’s disease: a before-after study. Complement Ther Clin Pract. 2014;20:251–261.
[6] Suoh S, Donoyama N, Ohkoshi N. Anma massage (Japanese massage) therapy for patients with Parkinson’s disease in geriatric health services facilities: Effectiveness on limited range of motion of the shoulder joint. J Bodyw Mov Ther. 2016;20:364–372
[7] Miyahara Y, Jitkritsadakul O, Sringean J, et al. Can therapeutic Thai massage improve upper limb muscle strength in Parkinson’s disease? An objective randomizedcontrolled trial. J Tradit Complement Med. 2018;8:261–266.
[8] Johns C, Blake D, Sinclair A. Can reflexology maintain or improve the well-being of people with Parkinson’s Disease? Complement Ther Clin Pract. 2010;16:96–100.
[9] Duval C, Lafontaine D, Hebert J, et al. The effect of Trager therapy on the level of evoked stretch responses in patients with Parkinson’s disease and rigidity. J Manipulative Physiol Ther. 2002;25:455–464
[10] Tornhage CJ, Skogar O, Borg A, et al. Short- and long-term effects of tactile massage on salivary cortisol concentrations in Parkinson’s disease: a randomised controlled pilot study. BMC Complement Altern Med. 2013;13:357
[11] Eng ML, Lyons KE, Greene MS, Pahwa R. Open-label trial regarding the use of acupuncture and yin tui na in Parkinson’s disease outpatients: a pilot study on efficacy, tolerability, and quality of life. J Altern Complement Med. 2006;12:395–399.g
[12] McClurg D, Hagen S, Jamieson K, et al. Abdominal massage for the alleviation of symptoms of constipation in people with Parkinson’s: a randomised controlled pilot study. Age Ageing. 2016;45:299–303
