Zeven op de tien sporters met (meerdere) blessures lijden aan tandvleesontsteking. Eén op de drie voetballers met problemen in het gebit en afwijkingen in de kaaksluiting heeft regelmatig te maken met spierkrampen. Dat is 2,5 keer zoveel als voetballers zonder gebitsproblemen. En twee op de vijf voetballers tussen twaalf en achttien jaar die langer dan drie maanden een beugel hebben gedragen, ontwikkelen serieuze balansproblemen. Dit is tweemaal zoveel als jeugdspelers die nooit een beugelbekkie hadden.
Het zijn slechts enkele conclusies uit recente onderzoeken naar de relatie tussen gebits- en kaakgewrichtsproblemen en sportblessures. Ze zijn uitgevoerd door het Nederlands/Vlaamse SportsInjuryLab. Wat blijkt: gebits- en kaakgewrichtsproblemen zijn een belangrijke factor in het ontwikkelen van blessures. “Er is nooit één oorzaak voor een blessure. En je kunt niet zeggen dat iemand met een slecht gebit zeker een blessure krijgt. Maar problemen in de mond en kaak vormen wel interacterende factoren. Een brede check van de mondgezondheid blijkt een gevoelig, precies en daarmee een voorspellend diagnose-instrument”, zegt Henny Solleveld.
Hij is van huis uit fysiotherapeut, sinds 1990 wetenschapper en een van de oprichters van het SportsInjuryLab. De andere drijvende krachten achter het onderzoeksinstituut zijn Luc Vanden Bossche, hoogleraar revalidatieweten-schappen en sportgeneeskunde aan de Universiteit van Gent en clubarts van de Belgische voetbalclub Anderlecht, de Australische kaakchirurg en dentofaciaal orthopeed John Flutter en methodoloog /wiskundige Arnold Goedhart. De vier werken samen met onder andere het Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam (ACTA), de FIFA, THIM (hoge-school voor fysiotherapie) en de Universiteit van Gent. Ze doen al jaren onderzoek bij Nederlandse en Belgische professionele voetbalclubs zoals Ajax, AZ, Club Brugge, FC Twente, Roda JC, KV Mechelen, Anderlecht en ook bij het Engelse West Ham United.
Het is al lang bekend dat een slecht gebit van invloed is op de algehele gezondheid. “Het is niet voor niets dat mensen die een hartoperatie moeten ondergaan, eerst een gebitscontrole krijgen. Een ontsteking in het gebit brengt namelijk een groot risico met zich mee. Bacteriën kunnen vanuit de mondholte via het bloed op de geopereerde hartklep gaan zitten, waardoor vervelende complicaties kunnen ontstaan. Al een jaar of vijftien weten we dat een slecht gebit ook van invloed kan zijn op het ontwikkelen van blessures. Maar nog altijd is het een ondergesneeuwd gebied, zowel wat betreft onderzoek als behandeling”, zegt Henny.
“Problemen in de mond en kaak vormen interacterende factoren”
Inmiddels begint er wat te veranderen, want er zijn verschillende wetenschappelijke publicaties, ook in het buitenland, die de invloed van mond- en kaakproblematiek op het risico op (her)blessures en blessuregevoeligheid aantonen. Zo publiceerden Henny en zijn collega’s al in 2015 een artikel in BMC Sports Science, Medicine and Rehabilitation over de relatie tussen slechte mondgezondheid en (her-)blessures in het profvoetbal. Een aantal jaar geleden is bovendien de European Association for Sports Dentistry opgericht, met intussen nationale organisaties in onder andere Frankrijk, Duitsland, Italië en Griekenland.
Het onderzoek richt zich grofweg op twee soorten problemen: ontstekingen en kaak-sluiting. “Een ontstekingsactiviteit in de mond migreert door het hele lichaam. Dat kun je in het bloed meten”, vertelt Henny. “Ontstekingen zorgen voor spiervermoeidheid, wat een belangrijke oorzaak van blessures is.” Het SportsInjuryLab toonde aan dat zeven op de tien sporters met (meerdere) blessures lijden aan parodontitis, tandvleesontsteking. Ook ingesloten verstandskiezen kunnen voor problemen zorgen. “Iemand hoeft daar lokaal niet eens last van te hebben, maar er kan wel sprake zijn van een latent aanwezige ontstekingsactiviteit. Tandvleesontsteking is een verborgen killer”, aldus Henny.
Een andere voorspeller van problemen elders in het lichaam is dentale occlusie, ook wel kaaksluiting genoemd. Een zogenaamde malocclusie, een slechte kaaksluiting, is van invloed op het hele houding- en bewegingsapparaat. “Dat is niet zo raar. Als het hier scheef staat”, zegt Henny, wijzend naar zijn kaak, “dan gaan de spierketens dat in je hele lichaam compenseren. De input naar de hersenen is verkeerd als de kaken niet goed op elkaar passen. De hersenen geven weer een signaal af naar het lichaam, waardoor het houding- en bewegingsapparaat verkeerd wordt aangestuurd en iemand scheef gaat lopen of balansproblemen heeft. Dat kan leiden tot allerlei blessures, van knie tot enkel en van hamstring tot nek.”
Recent deed het SportsInjuryLab onderzoek naar het dragen van beugels. Henny en zijn collega’s publiceerden daarover een artikel in BMC Sports Science, Medicine and Rehabilitation. Twee op de vijf jonge voetballers tussen twaalf en achttien jaar die langer dan drie maanden een beugel hebben gedragen, ontwikkelen serieuze balansproblemen. Dit is tweemaal zoveel als jeugdspelers die nooit een beugel hebben gehad. Henny: “Het lichaam is op een gegeven moment gewend aan de scheefstand. Als je dat bij een goede voetballer tijdens zijn of haar actieve carrière door een mondbeugel aan gaat passen, verander je de input naar de hersenen. En die zorgen weer voor een ander, voor de betreffende speler onnatuurlijk, signaal naar de pezen en spieren.”
“Een ontstekingsactiviteit in de mond migreert door het hele lichaam”
Het is belangrijk om, wanneer er geen duidelijke oorzaak te vinden is voor een blessure, de status van het gebit te onderzoeken op infecties, dwarsliggende verstandskiezen, ontstekingsactiviteit en parodontale afwijkingen, zegt Henny. Masseurs kunnen daar een belangrijke signalerende rol in spelen, vindt hij. “Zie je na een aantal behandelingen geen effect of zijn er blessures die steeds terugkeren, vraag dan of je even in de mond mag kijken. Zie je dat de kaken niet goed op elkaar passen? Vraag of iemands verstandskiezen zijn getrokken, of dat hij of zij last heeft van tandenknarsen of tandklem-men, of andere problemen in het gebit.
”Is het antwoord op één of meerdere vragen ‘ja’, dan zouden gebitsproblemen wel eens een onderliggende oorzaak kunnen zijn. Het probleem is alleen dat er tot nu toe weinig mogelijkheden zijn om een sporter door te verwijzen. Een reguliere tandarts let op andere dingen, zegt Henny. En bovendien weet die over het algemeen weinig tot niets van sportblessures. Het SportsInjuryLab kan de mond van individuen screenen en vervolgens sporters adviseren over bijvoorbeeld bitjes om de kaaksluiting te verbeteren. Maar dit is niet waar het instituut voor is opgericht. Een van Henny’s wensen is dan ook om in de nabije toekomst een laagdrempelig centrum voor gebits- en kaakproblematiek in relatie tot sportblessures op te richten. In dat centrum moet alle kennis en kunde die er op dit gebied is bij elkaar komen. “Op dit moment is er in Nederland geen plek waar sporters met dit soort problematiek terecht kunnen. Het wordt de hoogste tijd dat die er komt.”
Momenteel werkt het SportsInjuryLab aan een onderzoek naar speeksel, en dan met name de veranderende speekselsamenstelling in relatie tot blessures. De onderzoekers nemen bij spelers van verschillende profclubs speekselsamples voor en na trainingen en wedstrijden. Zo maken ze van alle spelers een speekselpaspoort. Speeksel bevat allerlei eiwitten die als stressparameters gelden. Afwijkende concentraties kunnen de vatbaarheid voor infecties beïnvloeden en mogelijk is aan de eiwitten ook te zien of er in de mond verborgen ontstekingen zijn.
De onderzoekers verwachten dat de wisselende waarden veel kunnen vertellen over de gezondheid van de speler en zijn stress en potentiële vatbaarheid voor blessures. Henny: “Uit bloedonderzoek kun je ook veel afleiden. Maar het grote voordeel van een speekseltest is natuurlijk dat het non-invasief is. Het is heel gemakkelijk. Even spugen in een bekertje en je zou kunnen zien of iemand op dat moment een verborgen ontsteking heeft waardoor hij of zij meer risico loopt op een blessure. Als uit ons onderzoek inderdaad blijkt dat je speeksel als een voorspeller kunt gebruiken, is dat een grote stap in de blessurepreventie in de (top)sport.”
